Oude afleveringen rubriek Knipoog
Wij van de Grondwet
Op 2 juli 2024 droeg Hugo de Jonge zijn portefeuille van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over aan Judith Uitermark en die van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening aan Mona Keijzer.
Bij die gelegenheid hield Wytze van der Woude van het ministerie van Binnenlandse Zaken een toespraak over het belang van de Grondwet. Van der Woude zei onder andere:
De Grondwet verbindt generaties, moet mee bewegen met de tijd en tegelijkertijd niet met alle winden meewaaien. De Grondwet moet je in je hoofd en in je hart houden. Wij van de Grondwet, adviseren de Grondwet!
Van der Woude is directeur Constitutionele Zaken en Wetgeving op het ministerie van Binnenlandse Zaken.
(geciteerd in NRC 02.07.2024)
Tusschen kapitaal en arbeid
Samuel van Houten had als Kamerlid in 1871 de degens gekruist met minister-president Thorbecke toen hij met het initiatief kwam om kinderarbeid aan banden te leggen. Als voorman van de ‘jong-liberalen’ bestreed Van Houten de opvattingen van staatsonthouding die Thorbecke en zijn generatie liberalen steeds hadden gepropageerd. In 1872 verwoordde hij zijn kritiek op Thorbecke in de brochure De staatsleer van Thorbecke:
‘In den strijd tusschen kapitaal en arbeid dreigt de laatste te worden onderdrukt. Bij de verdeeling van leertijd, werktijd en rusttijd worden de krachten der machinerien en de eischen der concurrentie, niet de krachten van den werkman en de eischen der ontwikkeling van hem en zijn gezin tot maatstaf gesteld.'
(13.05.24)
Zekerheid en bescherming
In 1798 kreeg Nederland zijn Staatsregeling voor het Bataafsche Volk waarin vrijheid, gelijkheid en broederschap - de beginselen van de Franse Revolutie - voorop stonden. Van de 23 grondrechten in de Grondwet kwamen maar liefst al 21 in de een of andere vorm in deze eerste staatsregeling voor.
In onze ingewikkelde maatschappij komen de spelregels van de Bataafse Republiek verrassend eenvoudig over. Neem artikel L over de manier waarop de staat met vreemdelingen moet omgaan:
‘De Maatschappij ontvangt alle Vreemdelingen, die de weldaaden der vrijheid vreedzaam wenschen te genieten, in haar midden, verleenende denzelven alle zekerheid en bescherming.’
(25.10.23)
Sociaal Contract
Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt mag een nieuwe politieke partij zijn, de wortels van het Sociaal Contract zijn eeuwenoud. Rousseau introduceerde het in 1762 in zijn Du contrat social ou principes du droit politique. Hij schreef dat het recht om zijn stem uit te brengen hem de plicht geeft om zich te verdiepen in zaken van algemeen belang, om er bescheiden aan toe te voegen: ‘Hoe gering mijn invloed daarop ook mag zijn’.
De Staatsregeling voor het Bataafsche Volk uit 1798 geldt als de eerste ‘echte’ Nederlandse grondwet en was - uiteraard – geïnspireerd door de ideeën van Rousseau. Meteen al in artikel 2 gaat het over het sociaal contract dat aan de basis ligt van de manier waarop de staat is ingericht:
‘Het Maatschappelijk Verdrag wijzigt, noch beperkt, de natuurlijke regten van den Mensch, dan in zoo verre zulks, ter bereikinge van dat oogmerk, noodzaaklijk is.’
(28.08.23)
Waar visie ontbreekt …
Gevraagd naar zijn visie, schijnt Mark Rutte eens gezegd te hebben: ‘Ik ben meer iemand die zegt: Visie? Dan moet je naar de oogarts.’
Deze uitspraak werd vaak geciteerd bij de val van zijn vierde kabinet. Rutte heeft weinig met grootse ideeën.
Wie herinnert zich de woorden van Joop den Uyl zestig jaar geleden nog? Aan het eind van de regeringsverklaring van zijn kabinet zei hij:
Ik hoop dat in deze regeringsverklaring iets heeft doorgeklonken van wat de spreukendichter in het Oude Testament bedoelde met de woorden: ‘Waar visie, waar uitzicht ontbreekt, komt het volk om.’
(14.07.23)
Een eerste vereischte
Mr. Dirk Fock zat namens de Liberale Unie in de Tweede Kamer en was Kamervoorzitter tussen 1917 en 1920. Hij was voorzitter in een bijzondere tijd. Pieter Jelles Troelstra verklaarde op 12 november 1918 in de Tweede Kamer dat de socialisten zich verplicht voelden om de staatsmacht te grijpen.
Dirk Fock zei dat je als voorzitter van het parlement meer tot je beschikking had dan alleen het reglement van orde:
Een eerste vereischte van een voorzitter is dat hij zich nooit boos maakt en altijd zijn humeur behoudt. Een feit is dat men met een grap zelfs de woeligste Kamer tot bedaren kan brengen.
Citaat uit Gerry van der List, Boven de partijen, pag. 164 (18.11.22)
Doe eenen ander niet...
In 1798 kreeg Nederland zijn Staatsregeling voor het Bataafsche Volk. Artikel 6 van deze eerste Nederlandse grondwet luidde:
Alle de pligten van den Mensch in maatschappij hebben hunnen grondslag in deze heilige Wet: Doe eenen ander niet, hetgeen gij niet wenscht dat aan u geschiede. Doe aan anderen, ten allen tijde, zoo veel goeds, als gij, in gelijke omstandigheden, van hun zoudt wenschen te ontvangen.
Al wekenlang bivakkeren ‘anderen’ in de buitenlucht van Ter Apel. Een goed moment om je te realiseren dat dit artikel 6 bijna 225 jaar na dato nog niets aan zeggingskracht verloren heeft.
(Eerlijkheid gebiedt overigens om hier meteen aan toe te voegen dat het bewuste artikel in de volgende Staatsregeling 1806 alweer verdwenen was.) (5.09.22)
Staatsinrichting
In een interview in NRC Handelsblad van 23 december 2021 vertelde Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging dat ze informateur Mariëtte Hamer had gevraagd wanneer er nieuwe verkiezingen zouden kunnen komen.
‘Dat bepaalt ú,’ zei Hamer, ‘als Tweede Kamer.’
Toen dacht ik: O Caroline, leer nou eens wat over staatsinrichting. (11.01.22)
De democratie van nu
De democratie van nu kan de democratie van eertijds niet meer zijn. Nooit is de maatschappij zo ingewikkeld geweest als de huidige, nooit haar tempo zo snel, nooit zijn de staat en zijn organen zo moeilijk te beheren geweest. Alleen de besten zijn daartoe in staat – en hoe vaak zullen deze nog tekortschieten.
Aldus prof. Willem Adriaan Bonger (1876-1940) in Problemen der demokratie uit 1934 (pag. 168) (21.11.2021)
Duidelijkheid
Het politieke proces is bij ons niet meer te doorschouwen, het is versluierd en heeft mede daardoor ernstig aan overtuigingskracht ingeboet. In het bijzonder is het voor de kiezer, die in het politieke proces een bepalende rol heeft te spelen, onzeker wat zijn stem eigenlijk betekent. Weliswaar spreekt hij zijn voorkeur uit voor een bepaalde partij en voor een politiek ideaal, maar de uitslag van de verkiezingen maakt niet duidelijk welk kabinet er zal komen en evenmin staat vast welk beleid zal worden gevoerd.
Het had vandaag in de krant kunnen staan, maar de uitspraak is al 55 jaar oud... Hij komt uit het rapport van de Commissie Duidelijkheid, in 1966 ingesteld door de toenmalige ARP, CHU en KVP. Toenmalig Kamervoorzitter Anne Vondeling (1916-1979) citeerde de uitspraak enthousiast in zijn Tweede Kamer, lam of leeuw? uit 1976. (01.10.21)
Charme
Raad van State-lid Thijs Drupsteen schreef in 1997 in het Nederlands Juristenblad:
Wij hebben in Nederland een aardige Grondwet, misschien wel de aardigste ter wereld. Echt nodig is hij, geloof ik, niet. Afgezien van de staatsrechtgeleerden weet vrijwel niemand wat er in staat. Belangrijke onderdelen van ons constitutioneel bestel zijn niet grondwettelijk geregeld; daar staat tegenover dat sommige wel in de Grondwet geregelde onderdelen nauwelijks enige normatieve betekenis hebben, zoals de bepalingen over de sociale grondrechten. Dat geeft allemaal niet; daarin zit nu juist de charme van onze Grondwet. (10.08.21)
Omfloerst
In zijn boek Het land moet bestuurd worden signaleert Wim Voermans dat er in Nederland sinds jaar en dag een huiver voor volksdemocratie bestaat. Hij ziet die zelfs terug in de Grondwet:
Waar andere grondwetten in de wereld overkoken van halleluja’s over het volk (‘We the people’, ‘Government of, for and by the people et cetera), komt het ‘volk’ slechts één keer voor in onze eigen Grondwet en dan ook nog een beetje omfloerst: ‘De Staten-Generaal vertegenwoordigen het Nederlandse volk’. (02.05.21)
Geruststellend
In het artikel 'De eerste crisis was de pandemie, de tweede de bestrijding' in de Volkskrant van 30 januari 2021 verzuchtte Martin Sommer:
‘Nederland presteert dus niks, maar de geruststellende gedachte is dat alles volgens plan verloopt.' (02.02.21)
Wereldkampioenschappen
Acht dagen lang werden in november 2020 bewindslieden en hoge ambtenaren ondervraagd over de kinderopvangtoeslag. Na afloop verzuchtte voorzitter Chris van Dam van de parlementaire ondervragingscommissie: 'Ik heb zitten luisteren naar de wereldkampioenschappen bestuurlijk onvermogen'. (17.12.20)
Vrijheid van mondkapje
Art. 6 Gw regelt de vrijheid van godsdienst. In tijden van corona blijkt het een effectief middel om een aantal regels die voor de rest van de Nederlanders gelden, een bijzondere draai te geven. Het begon met de uitzondering voor gebedsruimten waar wél meer dan 30 mensen bij elkaar mochten komen. Nu de mondkapjesplicht in binnenruimten een feit is, blijkt art. 6 in staat om kerkgangers met onbedekt gelaat hun godsdienst te laten belijden.
Kun je onder het motto van godsdienstvrijheid elk gedrag achter de kerkdeur beschermen? Hoogleraar staatsrecht Aalt Willem Heringa vindt van niet. Hij zei er dit over in de Volkskrant van 23 november 2020: ‘De wetgever mag desgewenst het belijden in gemeenschap wel degelijk regelen als zo’n beperking noodzakelijk is ter bescherming van de rechten van anderen en hun gezondheid.’ (30.11.20)
Tractorcratie
Het hoofdredactioneel commentaar van NRC Handelsblad stond op 20 december 2019 stil bij de acties van de boeren: ‘Wie behalve een mening ook een trekker heeft, mag er in Nederland kennelijk meer ruimte mee afdwingen’, stelde de krant vast. De commentator voegde eraan toe te voegen dat het gezag er op een gegeven moment niet onderuit kan ook fysiek te laten zien dat de boeren geen blanco cheque hebben om alle regels aan hun laars te lappen. Is het einde van de ‘tractorcratie’ al weer in zicht? (21.12.19)
Krachtdadig optreden...
Met het verbod op Satudarah, Hells Angels, No Surrender en Bandidos hoopte de overheid de motorclubs een gevoelige slag toe te dienen. Belangrijkste conclusie uit de Voortgangsrapportage Outlaw Motorcycle Gangs 2018 is dat het aantal clubleden ondanks dit krachtdadig optreden gegroeid is van 1980 leden in 2017 naar 2130 in 2018… (05.08.19)
Een groot misverstand
Op 26 maart 2019 is filosoof Daan Roovers benoemd tot de nieuwe Denker des Vaderlands. Die dag stond ze in een interview met Trouw onder andere stil bij de vrijheid van meningsuiting die in artikel 7 van onze Grondwet vastligt.
Er bestaat volgens Daan Roovers een groot misverstand rond het begrip:
Mensen denken dat elke uitspraak of elk vooroordeel dat je uitspreekt bijzondere bescherming verdient. Dat is denk ik een groot misverstand. De vrijheid van meningsuiting is een politiek recht van burgers ten opzichte van de overheid. Niet van kinderen ten opzichte van hun ouders, of van burgers ten opzichte van elkaar. En bij die vrijheid hoort trouwens dat je bereid bent om je mening ter discussie te stellen en kritiek van anderen aan te neme. Dát is het publieke debat. (26.03.2019)
Parlementair taalgebruik
Op 26 september 2018 schreef Ewoud Sanders een column in NRC Handelsblad over parlementair taalgebruik.
Na de Algemene Politieke Beschouwingen van vorige week begint de vraag zich op te dringen hoe ver politici kunnen gaan voordat zij door de Kamervoorzitter worden teruggefloten. Wilders, die de beschouwingen mocht openen, zette meteen de toon. Ik telde drie keer oprotten en één keer 'Rot zelf lekker op!' Dit was gericht tegen 'de bende van Denk', zoals Wilders ze noemde. (…) Inmiddels lijken oprotten, oppleuren en oplazeren in Haagse kringen zo geaccepteerd dat de Kamervoorzitter ze kritiekloos laat passeren. Ik vind dat opmerkelijk. Zeker als je bedenkt dat van politici nog altijd wordt verwacht dat ze een voorbeeldfunctie vervullen. (10.10.2018)
Grote bek
Oud PvdA-voorman Jacques Wallage zei in het Dagblad van het Noorden van 17 februari 2018 dat de politiek anno 2018 zijn plaats niet kent: ‘Ik ben altijd allergisch geweest voor de democratie van de grote bek’. In zijn memoires Het land achter de heuvels komt hij tot de conclusie dat Nederlandse burgers niet langer accepteren dat ze maar één keer in de vier jaar mogen stemmen en verder maar moeten afwachten wat er gebeurt. Ze vinden dat de overheid afstandelijk geworden is en te gretig naar macht geworden is en dat steeds minder menen zich erin herkennen. Wallage is het met die boze burgers eens: ‘De politiek heeft de democratie gejat!’ (20.02.2018)
Noorderzonnetjes
Jesse Frederik schreef in De Correspondent van 24 augustus 2017 een artikel over Nederlanders die letterlijk niet meer meetellen. Deurwaarders noemen ze liefkozend ‘noorderzonnetjes.’
Ambtenaren hebben het over VOW, de afkorting voor personen over wie in de gemeentelijke basisadministratie vermeld staat ‘vertrokken onbekend waarheen’. Vaak gaat het om mensen die op de vlucht geslagen zijn voor hun schulden. In de gemeentelijke administraties staan op dit moment zo’n 500 duizend Nederlanders als VOW te boek. Vermoedelijk zijn de meesten van hen naar het buitenland vertrokken en zo hu het om zo’n 100 duizend personen in Nederland gaan. Wie VOW achter zijn naam heeft staat, heeft al zijn rechten als Nederlander verloren. Zo iemand mag ook niet stemmen.
(30.08.2017)
Conflicterende grondrechten
Oud-burgemeester Onno Hoes van Maastricht had het gerechtshof in Amsterdam gevraagd om de omroep PowNed alsnog te vervolgen voor het uitzenden van de geruchtmakende beelden van zijn privéafspraak met een jongere man. Hoes raakte uiteindelijk zijn baan kwijt na de deining die de uitzending veroorzaakte.
Op 15 juni 2017 stelde het gerechtshof vast dat het verzoek van Hoes terecht was en gaf het Openbaar Ministerie alsnog opdracht tot een strafrechtelijke vervolging. Het is nu aan de rechter om een belangenafweging te maken tussen twee conflicterende grondrechten: het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer en het recht op vrijheid van meningsuiting, aldus het hof.
Vorig jaar veroordeelde de rechtbank PowNed weliswaar tot een schadevergoeding. Eerder had het OM bepaald dat er niets strafbaars gebeurd was en had afgezien van strafvervolging. (20.06.2017)
Nieuw houvast
Onze samenleving heeft behoefte aan een nieuw gezamenlijk houvast. En dat zou de Grondwet kunnen bieden. Maar dan moet ze korter, De Grondwet is nu veel te lang en niemand leest haar en niemand kent haar.
Aldus Paul Scholten in zijn boek Schets van een Korte Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden. (13.12.2016)
De arbeid der ministerieele bureaux
Wij zijn het dan ook niet eens met hen die meenen, dat de Kamer zich wel met de algemeene beginselen, doch niet met de details eener wet moet inlaten. Niet ieder kan, en niet ieder behoeft zich af te geven met de onderdeelen eener wet, maar zij die dat wél doen verrichten een voortreffelijken arbeid, waardoor het volk bewaard blijft voor menigen blunder die, deels uit onbekendheid met de maatschappelijke behoeften en volkstoestanden, deels ten gevolge van de gewone menschelijke kortzichtigheid, begaan zou worden, als men zich enkel of voornamelijk op den arbeid der ministerieele bureaux verliet.
Citaat van jhr. mr. A.F. de Savornin Lohman in het eerste deel van zijn Verzamelde Opstellen (pag. 212).
(De Savornin Lohman was na een conflict met de Anti-Revolutionaire Partij van Kuyper in 1908 één van de oprichters van de Christelijk-Historische Unie waarvan de meeste leden tot de hervormde kerk hoorden. De ARP was de partij van de gereformeerden.) (30.05.2016)
