In dit artikel geven we met actuele berichten achtergrondinformatie over de staatsrechtelijke regels die een rol spelen in de weken voor de verkiezingen van 29 oktober.

De Wet op de politieke partijen gaat zorgen voor nieuwe regels voor politieke partijen om het Nederlandse partijstelsel te versterken. Minister Uitermark van Binnenlandse Zaken heeft het wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd.

In zijn Jaarverslag 2024 staat de Raad van State stil bij de waarde van democratie: ‘De kracht van de democratie is tegelijkertijd haar kwetsbaarheid. Door het open karakter van het democratisch bestel kan het van buitenaf worden ondermijnd of van binnenuit worden uitgehold.’

Tijdens een zitting in de zaak tegen Inez Weski stelden haar advocaten dat bij haar detentie art. 17 Gw in het geding is geweest. Het komt niet vaak voor dat dit grondwetsartikel over het recht op een eerlijk proces inzet van een rechtszaak is.

Op voorstel van minister Faber heeft de ministerraad ermee ingestemd haar nieuwe asielwetten naar de Tweede Kamer te sturen. De kritiek van de Raad van State heeft niet tot aanpassing van de inhoud van de wetten geleid.

Al meer dan tien jaar volgen we op nederlandsegrondrechten.nl  de mogelijke invoering van een constitutioneel hof. Vanaf nu vindt u deze informatie in het Dossier Constitutionele toetsing. 

 In de Contourennota constitutionele toetsing kondigt het kabinet aan het verbod om wetten te toetsen aan de Grondwet te willen afschaffen en een apart constitutioneel hof in het leven te willen roepen.

Op 22 januari 2025 debatteerde de Tweede Kamer over het demonstratierecht. Het kabinet heeft in zijn regeerprogramma opgenomen dat een scherper onderscheid moet worden gemaakt tussen vreedzame demonstraties en ordeverstorende acties. De oppositie vond dat het kabinet door vooral naar de demonstraties te kijken die uit de hand zijn gelopen, aan de wezenlijke waarde van het demonstratierecht voorbijgaat.

In het Kamerdebat op 13 november 2024 over het geweld in Amsterdam rond de wedstrijd Ajax-Maccabi kwamen de coalitiepartijen PVV, VVD en BBB met de suggestie om het staatsburgerschap in te trekken van degenen die zich bij deze rellen aan antisemitisch geweld schuldig hadden gemaakt.

Begin november heeft de Tweede Kamer ingestemd met het instellen van een nieuwe Kamercommissie die moet gaan adviseren over de grondrechtelijke en constitutionele aspecten van de wet- en regelgeving.

De Nederlandse Orde van Advocaten heeft een externe commissie van deskundigen gevraagd een onafhankelijk oordeel te geven over het rechtsstatelijke gehalte van het regeerprogramma van het Kabinet-Schoof.

Het College voor de Rechten van de Mens pleit er in een wetgevingsadvies aan het kabinet voor om onderscheid op grond van opleidingsniveau te verbieden, tenzij het in het kader van het selecteren voor een baan gebeurt.

In het Hoofdlijnenakkoord hebben de vier partijen achter het Kabinet-Schoof afgesproken na te gaan of de toets kan worden aangescherpt die nagaat of een organisatie representatief genoeg is om een zaak tegen de overheid te beginnen.

De Staatscommissie rechtsstaat komt in haar eindrapport tot de conclusie dat de belofte van de rechtsstaat voor een aanzienlijke groep burgers niet wordt ingelost.

Op 15 mei bereikten BBB, NSC, PVV en VVD een akkoord in hoofdlijnen op basis waarvan de vier een extraparlementair kabinet proberen te gaan vormen. Op verschillende plaatsen in het akkoord wordt ingegaan op de rechtsstaat en de rechtsstatelijke gevolgen van het beleid.

In de editie 2023 houdt de Raad van State in zijn traditionele beschouwing bij zijn jaarverslag een pleidooi om de rechtsstaat te innoveren.

Het kabinet laat onafhankelijk onderzoeken of het huidige demonstratierecht nog voldoende aansluit bij de actuele ontwikkelingen. Aanleiding hiervoor zijn protestacties als het blokkeren van snelwegen en het beschadigen van kunstwerken.

In oktober 2022 beschadigden drie klimaatactivisten de glasplaat en de lijst van het Meisje met de parel. De rechtbank veroordeelde ze tot twee maanden gevangenisstraf. Het Gerechtshof Den Haag vond zo’n straf hier te ingrijpend vanwege het zogeheten chilling effect.

Begin 2022 startte de Tweede Kamer een enquête om te onderzoeken hoe de overheid  fraude bestreden heeft en welke gevolgen dat voor burgers heeft gehad. Onlangs verscheen het eindrapport van de enquêtecommissie onder de veelzeggende titel Blind voor mens en recht.

Het eindverslag van informateur Ronald Plasterk geeft de details over de ‘gemeenschappelijke basislijn’ die BBB, NSC, PVV en VVD overeenkwamen voor de omgang met de Grondwet.