• Website over de 23 grondrechten in de Nederlandse Grondwet
 

Rutte-doctrine strijdig met Grondwet

Tijdens de verhoren in de Toeslagenaffaire dook de 'Rutte-doctrine' voor het eerst op. De vraag is: op welke informatie hebben de Tweede Kamer, de pers en de Nederlandse burgers recht?

Een veelbesproken onderwerp in de verhoren van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag was het verschil in beschikbare informatie tussen kabinet en parlement. Een deel van de informatie wordt bewust weggehouden voor de Tweede Kamer bleek tijdens de verhoren. Het kreeg de naam Rutte-doctrine.

Commissielid Attje Kuiken (PvdA) vroeg tijdens het verhoor van Rutte om deze wijze van optreden nader toe te lichten.
Rutte zei er toen het volgende over:
Ik ben van mening dat tussen ambtenaren onderling en tussen ambtenaren en bewindslieden, zolang er nog geen besluiten genomen zijn, stukken die daartussen rondgaan in de voorbereiding op besluiten -- dan heb ik het niet over verslagen van vergaderingen, maar dan heb ik het dus over besluitvorming die nog niet heeft plaatsgevonden -- dat dat vrij moet kunnen. Dat is mijn opvatting. Daar is een grote discussie over in het kader van de Wet open overheid en allerlei andere, maar mijn opvatting is dat - wil je in Nederland tot verstandige besluiten kunnen komen - het van groot belang is dat stukken moeten kunnen worden verspreid tussen ambtenaren onderling en ook tussen ambtenaren en bewindslieden, zonder dat er angst is dat die stukken allemaal naar buiten gaan, totdat het tot besluitvorming leidt of wanneer het zou gaan om bijvoorbeeld verslaglegging van gesprekken.

In een artikel in NRC Handelsblad van 22 december 2020 stelde hoogleraar staatsrecht Wim Voermans dat Rutte door veel van de voorbereiding rond besluitvorming aan het zicht te onttrekken de democratie beschadigt:
De misplaatste opvatting dat openbaarheid van ambtelijke stukken tot het uiterste moet worden beperkt, is de laatste jaren leidend geworden bij het informeren van de Kamers. Door deze ‘Rutte-doctrine’ wordt het voor volksvertegenwoordigers stilaan moeilijker om informatie te krijgen over wat er zich bij de voorbereiding van besluiten en beleid afspeelt. Pottenkijkers zijn niet langer gewenst in de beleidskeuken.

Van belang is hier art. 68 Gw dat zegt:
De ministers en de staatssecretarissen geven de kamers elk afzonderlijk en in verenigde vergadering mondeling of schriftelijk de door een of meer leden verlangde inlichtingen waarvan het verstrekken niet in strijd is met het belang van de staat.

Met andere woorden: de Grondwet vindt dat er geen enkele andere uitzondering voor het niet openbaar maken van informatie is dan wanneer het 'in strijd met het belang van de staat' is.

Over deze situatie maakte de Tweede Kamer in 2012 en 2016 afspraken met de regering. Voermans zegt hier in zijn NRC-artikel dit over:
De hoogst enkele keer dat dat gebeurt – en toelaatbaar is – is bijvoorbeeld om het geheim van de ministerraad of het geheim van communicatie met de Koning te beschermen, de nationale veiligheid, bedrijfsgeheimen, of persoonlijke beleidsopvattingen van (met name) bewindspersonen.

Voermans is hard in zijn oordeel over de Rutte-doctrine:

  • De Rutte-doctrine maakt het voor volksvertegenwoordigers steeds moeilijker om informatie te krijgen over wat er zich bij de voorbereiding van besluiten en beleid afspeelt.
  • Gevolg van de Rutte-doctrine is dat het parlement op grote achterstand wordt gezet. Nog ernstiger is dat er afbreuk gedaan wordt aan de democratie. Er is nauwelijks nog na te gaan hoe de besluitvorming tot stand is gekomen.
  • De Rutte-doctrine verzwakt het meedenkende én controlerende vermogen van de volksvertegenwoordiging.
  • Het vertrouwen en het kritisch vermogen van burgers worden aangetast, alsook de rechtsstaat.

Aan het eind van zijn artikel schrijft Wim Voermans:
Overheidsinformatie is de zuurstof voor het democratische leven, en ook eigendom van burgers. Zonder openheid kan een democratie niet zijn wat ze moet zijn, dat wil zeggen: bestuur van, voor en door de burgers.

 

Nieuwsarchief

Uitgelicht

Mag je een partij verbieden?

De volksvertegenwoordiging staat in principe open voor alle leden van het volk, mits ze voldoende stemmen halen. Welke overtuigingen ze koesteren doet er niet toe. Al leggen ze wel een eed (of belofte) af op de Grondwet, dat schept toch enige verplichting, zou je zeggen. Temeer omdat daar sinds kort, afgelopen augustus, de volgende bepaling aan is toegevoegd: 'De Grondwet waarborgt de grondrechten en de democratische rechtsstaat.

Aldus Stevo Akkerman in Trouw van 18 november 2022. Er gaan steeds meer stemmen op om Forum voor Democratie te verbieden. Hebben we dat punt bereikt toen Forum-Kamerlid Guido van Meijeren bedacht dat je met een volksopstand de regering kon verdrijven? Zou Forum dezelfde weg opgaan als de Centrumpartij '86? Die werd in 1998 door de rechter verboden onder verwijzing naar art. 8 Gw.

Stevo Akkerman aarzelt. Sinds 2018 vraagt de Tweede Kamer om een Partijwet waarin expliciet vastligt wat je als partij moet hebben gedaan om verboden te worden. Die wet afwachten of nu ingrijpen? Akkerman breekt zich er nog steeds het hoofd over.
(21.11.2022)

Bekijk oude afleveringen Uitgelicht

Pas verschenen

demonstratierecht cov1Berend Roorda e.a.
Recente demonstratie- en vergaderingsrechtelijke vraagstukken

Aanleiding voor het maken van dit boek is een evaluatie van de Wet openbare manifestaties tegen de achtergrond vande vraag: voldoet de wet opgewassen aan de eisen van deze tijd? Auteurs Berend Roorda, Jan Brouwer en Jon Schilder behandelen tal van actuele vraagstukken, zoals de boerenprotesten, protestacties bij abortusklinieken, eenmansprotesten en demonstraties tegen bestemmingsplannen. Ook staan ze stil bij thema’s als de strafbaarheid van het gedrag van demonstranten en een mogelijk verbod op gezichtsbedekking bij manifestaties.

Dankzij de brede opzet van het boek komen tal van facetten van demonstraties, die de afgelopen tijd in het nieuws zijn, in het boek aan bod inclusief alle jurisprudentie. Het boek vormt tevens een prachtige aanvulling op de dissertatie Het recht om te demonstreren waar Berend Roorda in 2016 op promoveerde bij Brouwer en Schilder, die bij dit boek zijn medeauteurs zijn. (Zie Literatuurlijst.)
(01.02.2023)

 

Kijk hier voor meer nieuwe publicaties

 

 

Knipoog

Een eerste vereischte

Mr. Dirk Fock zat namens de Liberale Unie in de Tweede Kamer en was Kamervoorzitter tussen 1917 en 1920. Hij was voorzitter in een bijzondere tijd. Pieter Jelles Troelstra verklaarde op 12 november 1918 in de Tweede Kamer dat de socialisten zich verplicht voelden om de staatsmacht te grijpen.

Dirk Fock zei dat je als voorzitter van het parlement meer tot je beschikking had dan alleen het reglement van orde:
Een eerste vereischte van een voorzitter is dat hij zich nooit boos maakt en altijd zijn humeur behoudt. Een feit is dat men met een grap zelfs de woeligste Kamer tot bedaren kan brengen.

Citaat uit Gerry van der List, Boven de partijen, pag. 164 (18.11.22)

 

Bekijk oude afleveringen Knipoog