Website over de 23 grondrechten in de Grondwet

Nieuws

Discussie art. 68 Gw tijdens toeslagenaffaire

In de notulen uit 2019 van de kabinetsvergaderingen over de toeslagenaffaire is het informeren van de Tweede Kamer een onderwerp dat vaak terugkeert. Evenals de vraag: is hier gehandeld in strijd met art. 68 Gw?

Art. 68 van de Grondwet luidt:
De ministers en de staatssecretarissen geven de kamers elk afzonderlijk en in verenigde vergadering mondeling of schriftelijk de door een of meer leden verlangde inlichtingen waarvan het verstrekken niet in strijd is met het belang van de staat.

Op 18 oktober 2019 klaagde staatssecretaris Menno Snel dat zijn ambtenaren en hij overspoeld dreigden te raken door een onophoudelijke stroom Kamervragen. Elk antwoord zorgde vervolgens voor nieuwe vragen. Hij vroeg de ministerraad hem te helpen. Letterlijk zei hij in de ministerraad: ‘Het verdient aanbeveling dat de raad gezamenlijk vaststelt tot hoe ver de inlichtingenplicht aan de Tweede Kamer reikt.’
Sommigen hebben deze vraag geïnterpreteerd als: zouden we mogelijk enigszins onder art. 68 Gw kunnen uitkomen?

Uiteindelijk leidde de discussie over het al dan niet verstrekken van onderliggende informatie op 18 november 2019 tot een brief van Raymond Knops, die op dat moment minister van Binnenlandse Zaken Ollongren verving. De kern van de brief was de vaststelling dat informatie opgesteld ten behoeve van intern beraad niet hoeft te worden verstrekt:
Ambtenaren moeten hun minister in vrijheid kunnen adviseren, zodat alle argumenten voor en tegen kunnen worden uitgewisseld en er zo nodig tegenspraak kan worden geleverd.

Een paar regels verderop schrijft Knops:
Alleen door de vertrouwelijkheid van intern beraad te beschermen kan worden geborgd dat besluitvorming optimaal kan plaatsvinden.

De door minister Knops verwoorde interpretatie van art. 68 Gw leidde tot forse kritiek van de kant van staatsrechtdeskundigen. Enkelen noemden het in strijd met de Grondwet en verwezen naar een brief van 21 januari 2002 van toenmalig minister van Binnenlandse zaken Klaas de Vries waarin deze had stilgestaan bij de enige grond die art. 68 noemde om de Kamer geen informatie te hoeven geven: het belang van de staat. De Vries schrijft dat ‘een beroep op het staatsbelang een uitzondering behoort te zijn en dat is het in de praktijk ook’.

Na De Vries heeft ook Ronald Plasterk als minister van Binnenlandse Zaken op 25 april 2016 een brief aan de Tweede Kamer geschreven over art. 68. Plasterk stond onder andere stil bij de mogelijkheid van een bewindsman om stukken van ambtenaren die bij besluitvorming een rol gespeeld hebben aan de Kamer te onthouden:
Bij de verantwoordingsplicht van de bewindspersoon hoort dat de argumenten die ten grondslag liggen aan het besluit, de risico’s die in kaart zijn gebracht en andere relevante informatie, worden opgenomen in de stukken waarmee het parlement geïnformeerd wordt. Dat draagt bij aan een transparante verantwoording van keuzes.

Uitgelicht

Het kan wéér gruwelijk mis gaan

De risico’s die tot het Toeslagenschandaal hebben geleid, zijn niet verdwenen, stelde voorzitter Van Nispen van de enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening:vast bij de presentatie van hun eindrapport Blind voor mens en recht:
De blindheid voor mensen en voor hun rechten is er nog steeds. Een indringende constatering is dan ook dat het wéér gruwelijk mis kan gaan. Dit kan morgen weer gebeuren, zo lang de overheid zich niet aan de eigen wetten houdt. Zo lang grondrechten niet worden gerespecteerd, waarborgen ontbreken en rechtsstatelijk handelen niet dagelijks in praktijk wordt gebracht. Zo lang geen invulling wordt gegeven aan macht en tegenmacht. Zo lang de staatsmachten blind blijven voor mens en recht. Zo lang blijft het risico bestaan dat mensen door overheidshandelen worden vermorzeld. Dat kan ieder van ons overkomen.

 

Bekijk oude afleveringen Uitgelicht

Nieuw verschenen

trapman cover

De Nijmeegse staatsrecht-deskundige Leon Trapman toetste in zijn dissertatie Kiesrecht, verkiezingen en verkiezingscampagnes de manier waarop de Nederlandse verkiezingen zijn geregeld onder andere aan de Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Ook staat hij in zijn bijna 500 pagina’s tellende boek stil bij actuele ontwikkelingen, zoals de voorgenomen herziening van het kiesstelsel en de nieuwe wetgeving rond partijfinanciering.
Trapman benadrukt dat de basis van ons systeem solide is, maar dat we constant bezig moeten blijven om onze verkiezingen vrij en eerlijk te houden. Zo stelt hij voor politieke partijen te verplichten hun interne democratie op orde te hebben.
(14.06.24)

Bekijk overzicht nieuwe boeken

Knipoog

Wij van de Grondwet

Op 2 juli 2024 droeg Hugo de Jonge zijn portefeuille van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over aan Judith Uitermark en die van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening aan Mona Keijzer.
Bij die gelegenheid hield Wytze van der Woude van het ministerie van Binnenlandse Zaken een toespraak over het belang van de Grondwet. Van der Woude zei onder andere:
De Grondwet verbindt generaties, moet mee bewegen met de tijd en tegelijkertijd niet met alle winden meewaaien. De Grondwet moet je in je hoofd en in je hart houden. Wij van de Grondwet, adviseren de Grondwet!
Van der Woude is directeur Constitutionele Zaken en Wetgeving op het ministerie van Binnenlandse Zaken.
(geciteerd in NRC 02.07.2024)

Bekijk oude afleveringen Knipoog