Op 2 november 2023 publiceerde de Adviescommissie Versterken Weerbaarheid Democratische Rechtsorde haar eindrapport Koester de democratie!
Tijdens het debat over de regeringsverklaring van kabinet-Rutte IV in januari 2022 diende de ChristenUnie een motie in om een commissie te laten onderzoeken hoe de ontwikkeling van radicalisering en politieke polarisatie in Nederland verliep en wat de effecten ervan voor het democratische proces waren.
De Tweede Kamer nam de motie met een ruime meerderheid aan en in oktober 2022 werd de Adviescommissie Versterken Weerbaarheid Democratische Rechtsorde ingesteld. Achmed Marcouch werd voorzitter van de commissie.
Op 2 november 2023 bood de commissie haar eindrapport Koester de democratie! aan minister De Jonge van Binnenlandse Zaken en minister Karien van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan. De ondertitel zei dat het in het rapport ging om ‘een dringende oproep om de democratische rechtsorde weer voor iederéén te laten werken’.
De commissie kwam tot de conclusie dat de steun voor democratie in Nederland nog altijd groot is, maar dat er volgens de commissie op wezenlijke onderdelen actie nodig is om de democratische rechtsorde fundamenteel te versterken.
Marcouch c.s. adviseren om bij radicalisering, bedreiging en geweld een duidelijke norm te stellen en op te treden, maar dat we ook moeten ook kijken naar de sociale crisis, die een voedingsbodem vormt voor radicalisering. De commissie stelt vast dat de democratie voor te veel mensen niet meer goed werkt en dringt er bij de politiek op aan om een prioriteit te maken van het versterken van de democratie:
‘Laten de oorlog in Oekraïne en de vluchtelingen die naar ons land komen ons herinneren aan het belang van een sterke democratie, waar vele meningen geventileerd en gehoord worden. Een sterke democratie, waar de regering gecontroleerd wordt door volksvertegenwoordigers die verantwoordelijkheid nemen voor de democratie en haar instituties, én door een vrije en kritische pers. Een sterke democratie, waar de overheid de persoonlijke levenssfeer van burgers respecteert.’
Volgens de analyse van de commissie is de democratie met name op de volgende drie punten verzwakt geraakt:
- Te veel burgers worden systematisch zo ernstig benadeeld dat de sociale grondrechten voor hen niet worden waargemaakt. Deze mensen ervaren niet dat de democratische rechtsorde voor hen werkt en haken hierdoor af. Volgens de commissie zou je beter kunnen zeggen dat deze groep mensen wordt weggeduwd.
- Een sterk wij/zij-denken is de maatschappelijke dialoog aan het belemmeren. Met name bij thema’s als identiteit en verdeling van schaarse middelen kan dat leiden tot vergaande polarisatie. Politici dragen daaraan bij door de manier waarop ze met elkaar omgaan.
- Er zijn ook rechtstreekse gevaren voor de democratie, zoals de georganiseerde criminaliteit en de bedreigingen en het geweld tegen politici, bestuurders, wetenschappers, juristen en journalisten. Het intimiderende effect ervan is groot met alle gevolgen van dien voor het functioneren van de democratie.
Staat van de grondrechten
Koester de democratie! bevat ook aanbevelingen om de democratie beter te laten functioneren. Een opvallend voorstel m.b.t. de Grondwet is het jaarlijks publiceren van een Staat van de grondrechten. Hierin moet de overheid aangeven welke ontwikkelingen er hebben gespeeld rond de sociale grondrechten als het recht op huisvesting, sociale zekerheid, gezondheidszorg, een schoon milieu en onderwijs.
