• Website over de 23 grondrechten in de Nederlandse Grondwet
 

Openbaarheid rechtspraak in de Nederlandse Grondwet

 

1798
De openbaarheid van terechtzittingen komt al voor in de Staatsregeling voor het Bataafsche volk:
Artikel 37   Alle Sententiën en Vonnissen moeten in het openbaar worden uitgesproken

1801
In de nieuwe Staatsregeling voor het Bataafsche Volk is sprake van ‘open deuren’:
Artikel 80   (-) Alle Sententiën en Vonnissen moeten met open deuren worden gepronunncieerd (-)

1814
In de Grondwet van 1814 is alleen het uitspreken van het vonnis openbaar.
Artikel 101f   Alle vonnissen moeten met opene deuren worden uitgesproken

1815
De nieuwe grondwet maakt onderscheid tussen de openbaarheid van terechtzittingen en vonnissen.
Artikel 172   In alle criminele vonnissen, ten laste van eenen beschuldigden gewezen, moet de misdaad worden uitgedrukt en omschreven, met aanhaling van de artikelen der wet, waarop de uitspraak is gegrond.
Artikel 174   Alle vonnissen worden met opene deuren uitgesproken.

1848
De Grondwet van 1848 vult de openbaarheid verder in en maakt een onderscheid in openbaarheid bij terechtzittingen en bij het uitspreken van de vonnissen. Het uitspreken van vonnissen is altijd openbaar. Terechtzittingen zijn openbaar, zo niet dan moet daar een wet aan ten grondslag liggen.
Artikel 156   Alle vonnissen moeten de gronden, waarop zij rusten, en in strafzaken de artikelen der wet, waarop de veroordeeling rust, vermelden, en met open deuren worden uitgesproken.
De teregtzittingen zijn openbaar, behoudens de uitzonderingen in het belang der openbare orde en zedelijkheid, door de wet vast te stellen.

1922
In de Grondwet van 1922 komt aan het eind een extra regel om de openbaarheid te beperken:
Artikel 162   Alle vonnissen moeten de gronden, waarop zij rusten, inhouden en in strafzaken de wettelijke voorschriften, waarop de veroordeeling rust, aanwijzen.
De uitspraak geschiedt met open deuren.
Behoudens de uitzonderingen door de wet bepaald zijn de terechtzittingen openbaar.
De rechter kan in het belang der openbare orde en zedelijkheid van dezen regel afwijken.
Voor de door de wet aan te wijzen strafbare feiten kan ook van het bepaalde in het eerste en in het tweede lid worden afgeweken.

1983
In de huidige Grondwet van 1983 worden de criteria openbare orde en zedelijkheid niet meer genoemd. Dat wordt aan de wet overgelaten, maar onder alle omstandigheden zijn de uitspraken openbaar.
Artikel 121   Met uitzondering van de gevallen bij de wet bepaald vinden de terechtzittingen in het openbaar plaats en houden de vonnissen de gronden in waarop zij rusten. De uitspraak geschiedt in het openbaar.

EVRM
Naast art. 121 Gw is tegenwoordig ook art. 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens van groot belang. Het is ruimer en vollediger geformuleerd dan ons grondwetsartikel.
Artikel 6 EVRM   Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging heeft een ieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld.
De uitspraak moet in het openbaar worden gewezen maar de toegang tot de rechtszaal kan aan de pers en het publiek worden ontzegd, gedurende de gehele terechtzitting of een deel daarvan, in het belang van de goede zeden, van de openbare orde of nationale veiligheid in een democratische samenleving, wanneer de belangen van minderjarigen of de bescherming van het privé leven van procespartijen dit eisen of, in die mate als door de rechter onder bijzondere omstandigheden strikt noodzakelijk wordt geoordeeld, wanneer de openbaarheid
de belangen van een behoorlijke rechtspleging zou schaden.

De essentie van de huidige wetgeving is dat een zaak achter gesloten deuren behandelen alleen mogelijk is als er een wet aan ten grondslag ligt. Daar zal de nieuwe Tijdelijke wet maatregelen covid-19 in moeten voorzien.
Zo’n wettelijke grondslag is nu nog niet geregeld. Vandaar dat de deskundigen tot de conclusie komen dat er nu geen sprake kan zijn van publiek weigeren met corona als argument.

Uitgelicht

Mag je een partij verbieden?

De volksvertegenwoordiging staat in principe open voor alle leden van het volk, mits ze voldoende stemmen halen. Welke overtuigingen ze koesteren doet er niet toe. Al leggen ze wel een eed (of belofte) af op de Grondwet, dat schept toch enige verplichting, zou je zeggen. Temeer omdat daar sinds kort, afgelopen augustus, de volgende bepaling aan is toegevoegd: 'De Grondwet waarborgt de grondrechten en de democratische rechtsstaat.

Aldus Stevo Akkerman in Trouw van 18 november 2022. Er gaan steeds meer stemmen op om Forum voor Democratie te verbieden. Hebben we dat punt bereikt toen Forum-Kamerlid Guido van Meijeren bedacht dat je met een volksopstand de regering kon verdrijven? Zou Forum dezelfde weg opgaan als de Centrumpartij '86? Die werd in 1998 door de rechter verboden onder verwijzing naar art. 8 Gw.

Stevo Akkerman aarzelt. Sinds 2018 vraagt de Tweede Kamer om een Partijwet waarin expliciet vastligt wat je als partij moet hebben gedaan om verboden te worden. Die wet afwachten of nu ingrijpen? Akkerman breekt zich er nog steeds het hoofd over.
(21.11.2022)

Bekijk oude afleveringen Uitgelicht

Pas verschenen

demonstratierecht cov1Berend Roorda e.a.
Recente demonstratie- en vergaderingsrechtelijke vraagstukken

Aanleiding voor het maken van dit boek is een evaluatie van de Wet openbare manifestaties tegen de achtergrond vande vraag: voldoet de wet opgewassen aan de eisen van deze tijd? Auteurs Berend Roorda, Jan Brouwer en Jon Schilder behandelen tal van actuele vraagstukken, zoals de boerenprotesten, protestacties bij abortusklinieken, eenmansprotesten en demonstraties tegen bestemmingsplannen. Ook staan ze stil bij thema’s als de strafbaarheid van het gedrag van demonstranten en een mogelijk verbod op gezichtsbedekking bij manifestaties.

Dankzij de brede opzet van het boek komen tal van facetten van demonstraties, die de afgelopen tijd in het nieuws zijn, in het boek aan bod inclusief alle jurisprudentie. Het boek vormt tevens een prachtige aanvulling op de dissertatie Het recht om te demonstreren waar Berend Roorda in 2016 op promoveerde bij Brouwer en Schilder, die bij dit boek zijn medeauteurs zijn. (Zie Literatuurlijst.)
(01.02.2023)

 

Kijk hier voor meer nieuwe publicaties

 

 

Knipoog

Een eerste vereischte

Mr. Dirk Fock zat namens de Liberale Unie in de Tweede Kamer en was Kamervoorzitter tussen 1917 en 1920. Hij was voorzitter in een bijzondere tijd. Pieter Jelles Troelstra verklaarde op 12 november 1918 in de Tweede Kamer dat de socialisten zich verplicht voelden om de staatsmacht te grijpen.

Dirk Fock zei dat je als voorzitter van het parlement meer tot je beschikking had dan alleen het reglement van orde:
Een eerste vereischte van een voorzitter is dat hij zich nooit boos maakt en altijd zijn humeur behoudt. Een feit is dat men met een grap zelfs de woeligste Kamer tot bedaren kan brengen.

Citaat uit Gerry van der List, Boven de partijen, pag. 164 (18.11.22)

 

Bekijk oude afleveringen Knipoog