In dit artikel geven we met actuele berichten achtergrondinformatie over de staatsrechtelijke regels die een rol spelen in de weken voor de verkiezingen van 29 oktober.
Uiteraard gaat het op deze site niet om het campagnenieuws en de politieke schermutselingen. Daar zijn andere media voor. Hier gaat het over staatsrechtelijke regels en procedures die een rol spelen in de voorbereiding van de verkiezingen. Regelmatig zult u hieronder nieuwe berichten aantreffen.
18 augustus 2025
KIESRAAD REGISTREERT 54 PARTIJNAMEN VOOR TWEEDE KAMERVERKIEZINGEN
Bij de Kiesraad staan vandaag 54 partijnamen in het register voor de Tweede Kamerverkiezingen ingeschreven. Dat betekent dat zij onder hun geregistreerde naam op 29 oktober aan de verkiezingen mogen deelnemen.
Tot en met 4 augustus konden partijen een registratieverzoek indienen. De Kiesraad heeft vandaag veertien nieuwe partijen ingeschreven. Drie ervan hebben een regionale achtergrond: FNP, Lokaal Brabant en OOS Limburg. Een nieuwkomer die al in het nieuws kwam, is Vrede voor Dieren.
De volgende taak van de Kiesraad is de kandidaatstelling op 15 september. Die dag moeten politieke partijen die aan de verkiezingen willen meedoen, hun kandidatenlijst inleveren. Op vrijdag 19 september om 17.00 uur maakt de Kiesraad in een openbare zitting bekend welke politieke groeperingen een geldige kandidatenlijst hebben ingeleverd en welke kandidaten erop staan.
- In het nieuwsbericht van de Kiesraad vindt u een overzicht van alle bestaande en nieuwe partijen in het register voor de komende Tweede Kamerverkiezingen.
16 agustus 2025
KAMERLEDEN STAPPEN OVER NAAR ANDERE PARTIJEN
Diederik Boomsma is het derde NSC-Kamerlid dat in korte tijd overstapt naar een andere partij. Boomsma kiest voor een plaats op de lijst van JA21. Eerder maakten zijn collega's Agnes Joseph en Aant Jelle Soepboer de overstap bekend naar resp. BBB en de Fryske Nasjonale Partij. Andere recente ‘transfers’ waren de overstap van Eerste Kamerlid Robert Croll van de BBB naar D66 en die van PVV-staatssecretaris Ingrid Coenradie naar JA21.
In een artikel in de Volkskrant van 16 augustus 2025 van Yvonne Hofs werd de verklaring hiervoor onder andere gezocht in een steeds instabieler politieke landschap met nieuwe partijen die snel opkomen en vaak ook snel weer verdwijnen. Politicoloog Henk van der Kolk noemt in het artikel de ‘versplintering’ in de Tweede Kamer als belangrijke factor:
Daardoor zijn er meer partijen die qua standpunten op elkaar lijken. Als je drie varianten van de VVD hebt, is het makkelijker om over te stappen.
Ook opportunisme en persoonlijke ambitie zijn volgens Van der Kolk een veelvoorkomende motivatie van politieke overlopers: 'Mensen hebben ambities en kunnen die niet altijd realiseren bij de partij waar ze zitten.'
Zijn collega Tom van der Meer wijst er in hetzelfde Volkskrant-artikel op dat nieuwe partijen meestal one- issue partijen zijn:
Als zo’n partij succesvol is en veel Kamerzetels behaalt, moet de fractie zich gaan verbreden en ook iets vinden van andere thema’s als gezondheidszorg en buitenlandbeleid. Dan gaat het vaak schuren en blijkt dat sommige mensen toch niet helemaal bij de partij passen.
Kamerleden gekozen op persoonlijke titel
Het gezicht van de Nederlandse politiek wordt weliswaar bepaald door politieke partijen, maar aan de basis van ons constitutionele systeem staan individuele Kamerleden. De kiezers kiezen150 autonome Kamerleden die samen de Tweede Kamer vormen. De zetel is van het Kamerlid op de kieslijst en niet van de fractie.
In het actuele geval van de drie NSC-Kamerleden hebben ze hun zetel ‘teruggegeven’ aan de partij. In het verleden is het regelmatig voorgekomen dat Kamerleden hun partij verlaten en een nieuwe fractie beginnen. In de zittingsperiode 2021-2025 groeide de Tweede Kamer op deze manier van 16 naar 21 fracties.
- Meer informatie over dit onderwerp vindt u in art. 4 Gw in de paragraaf Kiezersdemocratie en partijendemocratie.
6 augustus 2025
NOG STEEDS GEEN VROUWEN OP SGP-KANDIDATENLIJST VOOR TWEEDE KAMER
Op 6 augustus maakt de SGP haar concept-kandidatenlijst voor de komende Kamerverkiezingen bekend. Ondanks het feit dat de SGP-afdeling Vlissingen Lilian Janse kandidaat heeft gesteld, zet het partijbestuur haar niet tussen de eerste vijftig mannelijke kandidaten op de lijst.
Sinds de oprichting van de SGP staat in artikel 10 van haar beginselprogram dat deelname aan de politiek ‘in strijd met de roeping van de vrouw’ is.
In 2003 besloot het Clara Wichmann Instituut een proces tegen de Nederlandse staat te beginnen omdat die geen maatregelen tegen de SGP nam en daarmee in feite discriminatie van vrouwen toestond. De zaak kwam het in 2005 voor de rechter en deze oordeelde dat de staat in strijd met artikel 7 van het VN-Vrouwenverdrag handelde door de discriminatie van vrouwen te laten voortbestaan. Nadat gerechtshof en de Hoge Raad tot dezelfde uitspraak waren gekomen, werd de SGP in 2012 door het Europees Hof voor de vierde keer in het ongelijk gesteld: de partij mocht vrouwen het recht niet ontzeggen om zich verkiesbaar te stellen.
Gevolg was uiteindelijk dat on 2013 het reglement van de SGP zo werd gewijzigd het geslacht van de kandidaat niet bepalend mocht zijn bij de selectie van kandidaten voor de verschillende kieslijsten. Wel staat bij de selectiecriteria dat kandidaten ‘beginselgetrouw’ moeten zijn, feitelijk dus ook getrouw aan artikel 10 van het SGP-beginselprogram over het vrouwenkiesrecht.
Lilian Janse zit al enige tijd voor de SGP in de gemeenteraad van Vlissingen. Ook in enkele andere gemeenten zitten vrouwen voor de SGP in de raad. In de provinciale besturen is dat net als in de Tweede Kamer tot nu toe nog niet geval.
Lees ook twee nieuwsitems uit 2012 en 2013:
- SGP sluit vrouwen niet langer uit van kieslijst
- Europees Hof: Vrouwen moeten zich voor SGP verkiesbaar kunnen stellen
4 augustus 2025
NIEUWE PARTIJEN KUNNEN PARTIJNAAM LATEN REGISTEREN
Om onder een partijnaam te kunnen meedoen aan de komende Tweede Kamerverkiezingen moeten nieuwe partijen uiterlijk 4 augustus hun registratieverzoek bij de Kiesraad hebben ingediend.
De Kiesraad beoordeelt of de verzoeken aan de eisen voldoen en toetst deze inhoudelijk.
Op dinsdag 19 augustus maakt de Kiesraad bekend welke partijen in het register voor Tweede Kamerverkiezing geregistreerd staan en dus onder die naam op 29 oktober 2025 kunnen meedoen.
25 juli 2025
VVD PUBLICEERT ALS EERSTE HAAR VERKIEZINGSPROGRAMMA
Op 25 juli heeft de VVD haar nieuwe verkiezingsprogramma Sterker uit de storm gepubliceerd. Daarmee is het de eerste partij die haar nieuwe programma bekend heeft gemaakt.
Net als bij elf voorgaande Kamerverkiezingen zal het Centraal Planbureau ook deze keer politieke partijen de mogelijkheid bieden om de budgettaire en economische gevolgen van hun verkiezingsprogramma te laten doorrekenen.
Het CPB is van plan op 10 oktober met de nieuwe doorrekening Keuzes in Kaart te komen.
25 juni 2025
TWEEDE KAMER STELT LIJST CONTROVERSIËLE ONDERWERPEN VAST
Door een onderwerp controversieel te verklaren voorkomt de Tweede Kamer dat een demissionair kabinet belangrijke politieke beslissingen neemt terwijl de verkiezingen en de kabinetsformatie nog moeten plaatsvinden.
Na voorbereiding in de Kamercommissies stelt de Tweede Kamer op 25 juni een lijst onderwerpen vast die controversieel worden verklaard. Er zijn 44 onderwerpen die niet op de Kameragenda zullen komen tot er een nieuw kabinet is. Een van de opvallendste ‘afvallers’ is het voorstel van minister Judith Uitermark om het kiesstelsel te veranderen. (Zie nieuwsitem in ACTUEEL van art. 4 Gw. Hoofdlijnen kabinetsplannen herziening kiesstelsel bekend).
6 juni 2025
MINISTERRAAD STELT VERKIEZINGSDATUM VAST OP 29 OKTOBER
Volgens de Kieswet moeten nieuwe partijen zich tot uiterlijk 86 dagen voor de verkiezingen kunnen aanmelden. Een tweede meetpunt is dat stemgerechtigde Nederlanders in het buitenland uiterlijk 84 dagen van tevoren in het bezit moeten zijn van hun stempas plus retourenvelop.
Na overleg met de Kiesraad, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken wil minister Judith Uitermark de nieuwe Kamerverkiezingen laten plaatsvinden op 29 oktober 2025. In een toelichting zegt ze over de voorgestelde datum:
Verkiezingen zijn een cruciaal onderdeel van onze democratie. Ik vind dat iedereen zijn stem zo goed mogelijk uit moet kunnen brengen. Het advies van de Kiesraad heb ik daarom direct besproken met de belangrijkste partijen in het verkiezingsproces. De derde Tweede Kamerverkiezing in vijf jaar tijd vraagt namelijk veel van gemeenten en partijen. Uit de gesprekken blijkt dat de Kiesraad zeer afgewogen tot de geadviseerde datum is gekomen. Stemmen op 29 oktober is de beste datum om je stem op de best mogelijke manier uit te brengen.
Minister Uitermark voegt er wat de keuze van deze datum betreft, verder aan toe dat nieuwe partijen de kans moeten krijgen zich te registreren en dat er vervolgens ook nog eens 13,5 miljoen stempassen moeten worden gedrukt en verstuurd. (Op basis van een kostenonderzoek naar de vorige Kamerverkiezingen kosten de deze verkiezingen € 7,79 per kiesgerechtigde.)
De ministerraad stemt op 6 juni in met het voorstel van minister Uitermark waarna Tweede Kamerverkiezingen officieel worden vastgesteld op woensdag 29 oktober 2025.
4 juni 2025
KAMER VRAAGT KIESRAAD NIEUWE STEMBUSGANG UIT TE SCHRIJVEN
Op 4 juni debatteert de Tweede Kamer over de val van het Kabinet-Schoof. De Kamer concludeert dat er ‘zo snel als mogelijk' nieuwe verkiezingen moeten komen. Er gaat een brief van de Kamer naar de Kiesraad met het verzoek een nieuwe stembusgang uit te schrijven.
3 juni 2025
PREMIER DICK SCHOOF BIEDT ONTSLAG KABINET AAN
Aanleiding voor de val van het Kabinet-Schoof is een ultimatum van PVV-leider Wilders aan zijn coalitiepartners. De PVV zal uit het kabinet stappen als ze zijn Tienpuntenplan voor een strikter asiel- en migratiebeleid niet onverkort overnemen. BBB, NSC en VVD willen echter eerst een uitwerking van de plannen zien.
Op 3 juni is er ’s morgens overleg over het ultimatum van de vier coalitiepartijen dat slechts een kwartier duurt. Na afloop ervan maakt Wilders bekend dat zijn fractie de coalitie verlaat, omdat met BBB, NSC en VVD zijn Tienpuntenplan niet willen overnemen. De PVV-bewindspersonen kondigen aan dat zij hun ontslag zullen indienen.
Premier Dick Schoof heeft ’s middags een extra ministerraad. Na afloop kondigt hij in een persconferentie de val van het kabinet aan na 337 dagen. Alle PVV-bewindspersonen treden per direct af.
De besluitenlijst van de ministerraad van 3 juni 2025 vermeldt het zo:
Naar aanleiding van de ontstane politieke situatie machtigt de raad de minister-president om het ontslag aan te bieden aan Z.M. de Koning van de ministers en staatssecretarissen die door de voorzitter van de PVV-fractie zijn voorgedragen voor benoeming in het kabinet, en om de portefeuille of ambt respectievelijk functie ter beschikking te stellen van de minister-president en de overige ministers en staatssecretarissen.
Premier Schoof gaat naar koning Willem-Alexander om het ontslag aan te bieden. De koning aanvaardt het ontslag van de PVV bewindslieden en vraagt de andere bewindslieden aan te blijven tot er een nieuw kabinet is.
Het kabinet Schoof is vanaf dit moment demissionair. Staatsrechtelijk heeft een demissionair kabinet dezelfde bevoegdheden als een ‘missionair’ kabinet. Het kan wetsvoorstellen indienen en verdragen tekenen, maar dit alles voor zover de Tweede Kamer dat toestaat. Onderwerpen waar de Tweede Kamer in deze periode niet over wil praten, moeten als controversieel worden bestempeld. (Zie 25 juni)
